Oldenzaal beschikt over een fraai klinkende beiaard die anno 2020 uit 48 klokken bestaat. Door de tamelijk gesloten klokkenkamer klinken de klokken lang na en mengen de tonen goed, hetgeen de sonoriteit van het instrument ten goede komt. De beiaard wordt bijna wekelijks door stadsbeiaardier Hylke Banning bespeeld. Bovendien is het klokkenspel op zeven zomerse zondagavonden als concertinstrument te beluisteren als beiaardiers uit binnen- en buitenland te gast zijn.

In 1930 schonk de familie Gelderman-Bartelink ter gelegenheid van hun 12½-jarig huwelijk de beiaard aan de stad Oldenzaal. Het ging om 42 klokken gegoten door de Engelse gieters Gillett & Johnston uit Croydon. In 1949 en 1956 werd dit aantal met vijf nieuwe klokken aangevuld tot 48 klokken, waarbij tevens de Maria-klok van Geert van Wou enigszins lager werd gestemd, zodat de toonhoogte goed aan zou sluiten bij de andere klokken.

Samen met de beiaard kreeg de St. Plechelmustoren in 1930 ook een speeltrommel. Nog iedere dag laat deze trommel elk kwartier tussen 7 uur 's ochtends en 11 uur 's avonds automatisch een korte melodie horen. En natuurlijk zorgt het uurwerk, vervaardigd in 1913, voor het slaan van de hele en de halve uren. Dag en nacht. Het hele jaar door.

Van de 48 klokken in de St. Plechelmustoren kunnen vijf luiden. Het zijn de klokken met de namen Maria, Beatrix, Irene, Everdina en Henriette (de tonen C, D, E, G en A). De klokken worden vooral gebruikt om eucharistievieringen en trouwerijen aan te kondigen en bij begrafenissen om de overledene uit te luiden. Een oud gebruik dat terecht in ere wordt gehouden. Het volle vijfgelui is in ieder geval met Pasen en Kerst te horen. Een prachtig en machtig geluid!

De St. Plechelmustoren beschikt dus over een prachtig instrument en een vijfgelui, maar geen basklok met slagtoon Bes! Het ontbreken van deze klok wordt als een gemis gevoeld en een beperking van de muzikale mogelijkheden van het instrument.

Tegenwoordig is de omvang van concertbeiaarden tenminste 49 klokken. Deze grotere omvang heeft ook het ontstaan van vele nieuwe composities voor dit instrument in de hand gewerkt. Met een extra basklok wordt het mogelijk een groter deel van het beiaardrepertoire op de juiste manier ten gehore te brengen. Dit verhoogt de uitdrukkingskracht van de muziek: bas-klokken vormen immers het fundament van een compositie. De uitbreiding met een bes-klok betekent een regelrechte opwaardering van het instrument.

Een nieuwe basklok met slagtoon Bes zou ook prima als luidklok ingezet kunnen worden. In de Middeleeuwen gold al de regel "hoe meer (luid)klokken, hoe voornamer de stad. Tijden zijn natuurlijk veranderd, maar eenieder zal volmondig beamen dat een oude toren zoals die van de St. Plechelmusbasiliek een zesgelui waardig is! Geen enkele toren in Twente heeft zo'n indrukwekkend en feestelijk gelui.

En het mooie is dat de nieuwe klok de naam van de patroonheilige van de basiliek zou kunnen krijgen: Plechelmus. Tot 1930 heeft er eeuwenlang een klok met deze naam in de toren heeft gehangen. Het randschrift van een in 1513 ook door Geert van Wou gegoten klok vermeldde namelijk "De geldersman heeft mij dol van woede verbrijzeld. De kundige Gerard Wou heeft samen met Johan Schoneborch U, Plechelmus, uw naam en luister hergeven." Deze (tweede) klok heeft honderden jaren zijn stem laten horen, maar is helaas in 1896 omgesmolten tot een derde klok met de naam 'Plechelmus'. Vanwege de slechte kwaliteit is deze klok in 1930 roemloos in de smeltkroes verdwenen. Zou het niet prachtig zijn om eindelijk aan de toren een klok, die de naam van de patroonheilige van de basiliek draagt, terug te kunnen geven?

Kortom, een nieuwe basklok met de naam Plechelmus betekent een uitbreiding van de muzikale mogelijkheden van de beiaard, een waardige aanwinst voor de stad, en een eerbetoon aan de patroonheilige van de basiliek.

In 2012 werd in Oldenzaal de Stichting Scholtenhaer opgericht door Anton J. Reef. Het doel van de stichting is het financieel ondersteunen van educatieve en culturele activiteiten in Oldenzaal. Helaas is Anton J. Reef in 2014 overleden. Zijn zoon Anton Reef jr. is thans voorzitter van de stichting. Het bestuur bestaat verder uit secretaris Bart Riteco en penningmeester Dick Engbers.

Begin 2013 kwam stadsbeiaardier Hylke Banning via torengids Ria Huiskes in contact met Anton J. Reef. Zij vertelde hem de wens van de stadsbeiaardier: een bes-klok voor de St. Plechelmusbeiaard. Reef vond het meteen een prachtig idee, maar had natuurlijk meer achtergrondinformatie nodig.

Vandaar dat in 2014 een gesprek plaatsvond met een mogelijke klokkengieter en werden in datzelfde jaar burgemeester Theo Schouten en wethouder Trees Vloothuis van de plannen op de hoogte gebracht. Ze vonden het geweldig. Ondertussen zijn ook burgemeester Patrick Welman en wethouder Rob Christenhusz op de hoogte. Beide zijn zo mogelijk nog enthousiaster!

Voordat een klok gegoten kan worden moet natuurlijk het een en ander grondig worden voorbereid. In 2015 is een eerste poging gedaan om de sterkte van de betonnen klokkenstoel in de toren door te rekenen. Het is immers belangrijk om met zekerheid vast te stellen dat het extra gewicht en het luiden van de nieuwe klok geen nadelige gevolgen heeft voor de klokkenstoel in de toren. Probleem daarbij was dat nergens op papier staat welke wapening de betonnen staanders en liggers van de klokkenstoel hebben. Om dat te bepalen zou beton weggehakt moeten worden en dat leek geen goed idee.

Eind 2016 werd constructeur Chiel Bartels uit Ootmarsum gevraagd de situatie eens in ogenschouw te nemen. Hij kon de sterkte van de klokkenstoel berekenen door te veronderstellen dat er helemaal geen wapening in het beton in zou zitten. De sterkte bleek op zich wel in orde, maar door het luiden van de klokken zou de klokkenvloer, die bovenop de klokkenstoel rust, toch een paar millemeter in zijwaartse richting kunnen bewegen. Overigens is de klokkenstoel zo'n 15 meter hoog en is dus laag in de toren afgesteund. Een in het horizontale vlak bewegende klokkenvloer oefent dus helemaal geen invloed uit op de muren van de toren.

Toch is in 2017 op advies van Chiel Bartels besloten om door Staalbouw Twente schoren voor de betonnen klokkenstoel te laten leveren. Door William Segerink, van Outdoor Challenge Park, zijn de schoren onder het toeziend oog van Staalbouw Twente in de klokkenstoel gemonteerd, zodat bewegingen van de klokkenvloer nu tot een minimum worden beperkt. Dit alles in overleg met de gemeente die een vergunning voor het aanbrengen van de schoren verleende.

In 2019 zijn de Monumentenwacht en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed van het plan op de hoogte gebracht. Op verzoek is een werkplan gemaakt waarin beknopt alle handelingen worden beschreven die uitgevoerd moeten worden in verband met de plaatsing van de nieuwe Plechelmus-klok. De toren heeft tenslotte de status van een rijksmomument.

Om de klok naar binnen te kunnen brengen moeten de galmborden en de middenstijl (montant) uit het galmgat aan de zijde van het standbeeld van St. Plechelmus worden verwijderd. Daarbij is het van belang dat het vierpas in het spitsboogvenster, dat normaal door montant worden gedragen, goed wordt ondersteund. Dit is werk voor een bouwbedrijf. Bij het verwijderen van de montant zal goed worden vastgelegd wat de kleur van de mortel tussen de stenen is, zodat bij het terugplaatsen dezelfde kleur mortel gebruikt kan worden.

Inmiddels heeft de Stichting Scholtenaer een aanvraag voor een vergunning ingediend bij de gemeente Oldenzaal. Er is namelijk een omgevingsvergunning nodig voor de activiteit "Bouwen" en de activiteit "Handelingen met gevolgen voor beschermde monumenten". De gemeente moet namelijk toestemming geven voor het toevoegen van een nieuwe klok en het openen van het galmgat van de toren aan de zijde van het beeld van St. Plechelmus. De klok moet door het geopende galmgat naar binnen worden gehesen. Daarvoor is een hijskraan nodig. Het hijsplan is een onderdeel van de vergunningsaanvraag.

Het idee was om bij de bekendmaking van de plannen voor de nieuwe klok een informatieavond te organiseren. Vanwege de crisis is dat helaas niet mogelijk. Wilt u meer weten of hebt u vragen, schrijf dan naar voorzitter Anton Reef van de Stichting Scholtenhaer of stadsbeiaardier Hylke Banning .