Veel kerken in Nederland en in het buitenland zijn overdag gewoon open voor mensen die een moment van rust zoeken, een kaars willen opsteken, of uit belangstelling de kerk willen bezichtigen. Vooral in de zomermaanden komen mensen naar Oldenzaal om de St. Plechelmusbasiliek persoonlijk te ervaren. De kerk is immers een imposant en inspirerend gebouw.

Lange tijd was de basiliek alleen in de maanden juni, juli en augustus drie middagen per week enkele uren voor bezichtiging toegankelijk en in september op de woensdagmiddag. Het 1050-jarig bestaan van de de Plechelmusparochie in 2004 bleek een goede aanleiding om te proberen een ruimere openstelling te realiseren. Daarvoor moesten echter wel toezichthouders worden gevonden om vandalisme en diefstal van onvervangbare kerkschatten te voorkomen.

Het bleek gelukkig geen probleem om een twintigtal vrijwilligers te werven die aanvoelden hoe belangrijk het is om de erfenis van zoveel eeuwen te bewaren en over te dragen op een volgende generatie.

Zo werd het mogelijk vanaf 1 februari 2004 de kerk voortaan op werkdagen 's-middags voor het publiek open te stellen, waarbij telkens twee vrijwilligers in de kerk aanwezig waren om toezicht te houden en om vragen van bezoekers te beantwoorden. Het aantal bezoekers is blijven groeien. In 2007 waren dat er ongeveer 13.000.

Allengs is ook de groep vrijwilligers gegroeid. Momenteel gaan ongeveer 40 personen als 'basiliekwacht' door het leven. Overigens zijn mensen met interesse in dit werk nog altijd van harte welkom. Men kan zich in de kerk zelf melden. Kandidaten hoeven zelf niet katholiek te zijn.

Begin 2006 kwam het toenmalige bestuur tot de conclusie dat het beter zou zijn om het comité om te vormen tot een stichting of een vereniging die als rechtspersoon kan fungeren.

Het is uiteindelijk een vereniging geworden, omdat een vereniging transparanter en democratischer is dan een stichting. De statuten van de 'Vereniging van Basiliekwachten' zijn op 15 maart 2006 bij een notaris in Oldenzaal gepasseerd.

Eén van de eerste activiteiten van de nieuwe vereniging betrof het uitbrengen van een boek met foto´s, een beschrijving, en een toelichting op de betekenis van alle gebrandschilderde ramen van de basiliek.