1ste K E U R I N G S - R A P P O R T

    Op Zaterdag 1 maart 1930, hebben de ondergeteekenden te Croyden in de gieterij van de firma Gillett & Johnston een deskundig onderzoek ingesteld naar de kwaliteit, de zuiverheid en onderlinge stemming van eene reeks van 42 klokken, alle naast elkaar opgesteld met de opening naar boven, en bestemd voor den St. Plechelmus-toren te Oldenzaal.

    De keuring der klokken duurde van 's-ochtends 10 tot 's-middags 1 uur, en vervolgens van 2½ - 6 uur n.m.

    Het onderzoek strekte zich uit over de navolgende punten:

1ede diapason;
2ede toonkwaliteit van elke klok afzonderlijk, de zuiverheid der eigen harmonieën, resonance, zwevingen, etc.
3ede onderlinge zuiverheid van de oktaven, tertsen, kwarten, kwinten en sexten;
4ede getemperde stemming;
5ede controle over den bepaalden toonomvang van het gehele spel, zooals die was opgegeven (es - f - g - chrom. - bes''');
6ede opschriften.

ad 1e:

    De diapason kwam ongeveer overeen met de a' van 435 dubbeltrillingen per seconde, en werd als juist en overeenkomstig het bestek aanvaard.
ad 2e:    Hoewel bij het eerste onderzoek bij enkele klokken de opmerking werd gemaakt, dat de resonance schooner had kunnen zijn, dat de toon van een enkele klok niet zóó mollig was of dat enkele zwevingen te hooren waren, waren die opmerkingen voor de meeste exemplaren niet zóó dat het gerechtigd zou geweest zijn ze af te keuren en kon ten slotte aan 38 van de 42 klokken de kwaliteit goed worden toegekend.
    Bij vier klokken echter werden de storingen in resonance en staanden-dragenden toon hinderlijk geoordeeld.
    Zij werden daarom onvoorwaardelijk afgekeurd. De afgekeurde klokken waren de volgende:
No. 3 (gis''') die zeer sterk zweefde. Deze kleine klok (5 kg) zal opnieuw gegoten worden en bij aankomst opnieuw nauwkeurig worden onderzocht.
No. 24 (b') een klok van 67 kg. De toon was niet mollig, die klok zong niet schoon uit en zweefde (grondtoon, terts).
Deze klok kon direct door een ander exemplaar van zeer schoone kwaliteiten worden vervangen.
No. 26 (a') een klok van 89 kg, waarbij de kwint niet geheel zuiver bleek en de grondtoon zweefde door een niet geheel zuiver octaaf. Ook deze klok kon direct door een ander zeer fraai exemplaar worden vervangen.
No. 27 (gis') van 102 kg. Deze klok was stug, niet fraai van toon en zwevend. Zij kon direct vervangen worden door een ander, die aan alle gestelde eischen voldeed.
ad 3e:    Daarna (de goede exemplaren waren door ons reeds uitgezocht vóór de heer Johnston toestond die klokken in het spel te brengen in plaats van de door ons afgekeurde) werd de onderlinge stemming nagegaan van octaven, tertsen, kwinten, kwarten en sexten.
Dit deel van het onderzoek viel naar onze volle bevrediging uit.
ad 4e:    De stemming naar de gelijkzwevende temperatuur bleek zeer goed te zijn. Men kon accoorden-reeksen in alle toonaarden aanslaan; ze bevredigden als bij een goed afgestemd klavier.
ad 5e:    Wij hebben ons ervan overtuigd, dat de zwaarste klok was de dis (= es), opgegeven naar een gewicht van 1448 kg. Daarop volgde f, vervolgens g, gis, a etc. chromatisch oploopend tot ais''' (= bes''').
    Het spel zal naar de opgegeven gewichten wegen plm. 7627 kg.

    Thans ontbreekt derhalve nog aan het spel de gis''' (5 kg), waarvoor een ander zal worden gegoten. Zij was niet direct door een ander, goed exemplaar te vervangen.

    Bij het 2de keuringsrapport zal derhalve nader over de kwaliteiten van genoemd (nieuw) klokje worden gesproken.
ad 6e:    De opschriften waren in zooverre correct, dat geen spelfouten voorkwamen. Alleen bleek de volgorde van de woorden in verband met de plaatsing op de regels van de grootste klok minder gelukkig. De voornamen van mevrouw Gelderman toch stonden op den 3den regel terwijl de 4de regel aan de andere zijde van den mantel der klok begon met haar familie-naam.
    Bij controle van de opgave bleek, dat de firma Gillett & Johnston de namen in die volgorde in het boek der opschriften geplaatst had. Verder onderzoek leerde, dat de heer Eysbouts de woorden eveneens in die volgorde had opgegeven; een nog nader onderzoek bracht aan het licht (in de fabriek van Eysbouts in Asten) dat de heer Gelderman eveneens alles in die volgorde had doen neerschrijven.
Wij hebben voldoende geacht achter de laatste voornaam van Mevrouw Gelderman een klein streepje (trait -d'union) te doen bijplaatsen, waardoor het verband met den familie-naam duidelijker opvalt.
    Verder waren geene opmerkingen of aanmerkingen te maken.


E I N D C O N C L U S I E

    De keurings-commissie was van oordeel dat, na de vervanging van de drie afgekeurde klokken door nieuwe zeer schoone exemplaren, en in het vooruitzicht van een gis'''-klokje, dat in alle opzichten aan te stellen eischen zal voldoen, hier weer een klokkenspel tot stand is gekomen dat in de groote reeks van nieuwe beiaarden in ons land een zeer goede figuur zal maken.

    Zij meende aan het einde van haar keuringstaak den heer Johnston geluk te mogen wenschen en te moeten danken voor het nieuwe kunstwerk wat met dezen klokkenreeks weer in het leven is geroepen, als groote aanwinst voor de Nederlandsche Beiaardkunst.

dr J. Casparie  ('s-Hertogenbosch)
mr A.W.L. Bondam  (Arnhem)
Joh.W. Meyll  (Nijkerk)

De klokkenadvies-commissie uit
de Ned. Klokkenspelvereeniging.